هفته نامه سلامت - دکتر حسین ایمانی*: سرطان به تکثیر غیرطبیعی سلول های بدن گفته می شود و از تجمع سلول های سرطانی و تخریب سلول های سالم، تومورهایی در بدن به وجود می آید. به طور کلی، زمانی که می خواهیم به یک بیمار مبتلا به سرطان، رژیم غذایی بدهیم یا کارهای درمانی او را شروع کنیم، ابتدا نگاهی به آزمایش خون او می اندازیم و وضعیت کلی فرد را از نظر میزان سلول های قرمز و سفید خونی یا نوع سرطان ایجاد شده، مورد بررسی قرار می دهیم.

معمولا از 3 راه درمانی با نام های شیمی درمانی، پرتودرمانی و جراحی برای درمان انوع سرطان ها کمک می گیرند که داشتن تغذیه سالم در بهبود روند درمان هر کدام از این روش ها، بسیار موثر است. رابطه تغذیه در درمان یا حتی ابتلا به سرطان ها به قدری پررنگ است که عوامل تغذیه ای را به عنوان عامل ابتلا به یک سوم از سرطان ها در جهان اعلام کرده اند.

نکته مهم این است که در طول شیمی درمانی یا پرتودرمانی، امکان آسیب دیدن سلول های سالم هم وجود دارد. به همین دلیل هم ابتلا به عوارض ناشی از شیمی درمان یا پرتودرمانی مانند بی اشتهایی، تغییرات وزن بیمار (افزایش یا کاهش وزن) مشکل های دهان و دندان، تغییر حس چشایی و بویایی، ایجاد حالت تهوع و استفراغ، اسهال، یبوست، خستگی و کاهش توان بدنی می تواند برای این گروه از بیماران پیش بیاید و در تمام این موارد، مدیریت برنامه های غذایی بیماران، نقش برجسته ای در بهبود شرایط درمانی آنها خواهد داشت. البته باید توجه داشته باشیم به دلیل متفاوت بودن نوع عوارض ایجادشده در بیماران مبتلا به سرطان، نوع درمان و رژیم درمانی آنها متفاوت خواهدبود.

روشی برای درمان بی اشتهایی ناشی از شیمی درمانی

یکی از شایع ترین عوارض شیمی درمانی و سایر درمان های مربوط به سرطان، ابتلا به بی اشتهایی در بیماران است. اطرافیان این بیماران باید با رعایت نوع تغذیه انتخابی و اصلاح عادت های غذایی چنین بیمارانی، به آنها در رفع تهوع و کاهش وزن ناشی از آن کمک کنند. اولین قدم در اصلاح الگوی غذایی بیماران مبتلا به سرطان، افزایش وعده های غذایی و کم کردن حجم آنهاست.

این بیماران باید برای کاهش تهوع یا استفراغ ناشی از شیمی درمانی و افزایش اشتهای خود، مصرف سوپ های رقیق را در برنامه غذایی شان بگنجاند، مایعات را همراه غذای خود مصرف نکنند، با استرس غذا نخورند و اگر دچار کاهش وزن ناشی از تهوع شده اند، برای افرایش پروتئین و کالری در برنامه غذایی شان از شیر خشک کمک بگیرند و به شیر یا حتی غذای خود، کمی شیر خشک بیفزایند. آنها باید خامه یا روغن های گیاهی مفید مانند روغن زیتون، کنجد یا هسته انگور را هم در برنامه غذایی شان بگنجانند یا کره بادام زمینی که خوراکی پرکالری و مغذی ای است را برای میان وعده ها به عنوان یک محرک اشتها به رژیم غذایی خود اضافه کنند، البته اگر به بادام زمینی حساسیت نداشته باشند.

ضمنی اینکه هرچه آب مصرفی بیماران مبتلا به سرطان خنک تر باشد، حالت تهوع آنها هم کمتر و هرچه آب گرم تر باشد، مشکل تهوع بیمار هم بیشتر خواهدشد. مصرف غذاهای کم چرب و پرهیز از مصرف غذاهای تند و ادویه دار هم راه دیگری برای رفع تهوع بیماران مبتلا به این مشکل است.

بایدها و نبایدهای مصرف مکمل ها

معمولا مصرف انواع مولتی ویتامین ها در برنامه غذایی بیماران مبتلا به سرطان وجود دارد اما اگر این بیماران دچار کم خونی هم باشند باید از مصرف مکمل های معمولی اسید فولیک خودداری کنند. مکمل اسید فولیک در ساختار تشکیل DNA سلول های سرطانی یا تکثیر و تشکیل سلول های سرطانی نقش دارد.

از این رو، بیماران مبتلا به سرطان و کم خونی به هیچ عنوان نباید از مکمل های معمولی اسید فولیک استفاده کنند. این بیماران باید از فرم احیاشده این مکمل که در ساختار و چرخه تشکیل سلول های سرطانی شرکت نمی کند و می تواند باعث رفع کم خونی بیماران مبتلا به سرطان هم شود، کمک بگیرند.

از طرف دیگر، پرتودرمانی برای تخریب سلول های سرطانی باعث ایجاد رادیکال های آزاد در بدن می شود. به همین دلیل توصیه به مصرف مکمل های آنتی اکسیدانی مانند ویتامین های C و E برای این بیماران، همواره مطرح است. بیمارانی که دچار کاهش اشتهای قبل از شیمی درمانی هستند هم می توانند از مکمل های مولتی ویتامین حاوی روی برای افزایش اشتهایشان کمک بگیرند.

بیمارانی هم که می خواهند قبل از شیمی درمان اقدام به مصرف مولتی ویتامین کنند باید این مکمل ها را با معده پر و بعد از مصرف یک وعده سبک از کربوهیدرات ها مانند نان ها و ماکارونی های سبوس دار استفاده کنند.

... و اما غذاهای مقوی و سنگین

گاهی برخی از افراد برای تقویت بیماران مبتلا به سرطان خود را از غذاهای حجیم و سنگین استفاده می کنند. بیشتر این غذاها مانند دل و جگر یا کله پاچه، چرب و پرکالری هستند و می توانند جلوی کاهش وزن این بیماران را بگیرند اما به دلیل چربی بالا و هضم سختی که دارند، نباید بیشتر از هفته ای یک مرتبه توسط چنین بیمارانی مصرف شوند. به علاوه بیمارانی که حالت تهوع یا استفراغ دارند هم باید برای پیشگیری از تشدید مشکل خود، از مصرف این خوراکی ها بپرهیزند.

سرطان و تغییر وزن

معمولا به بیشتر بیماران مبتلا به سرطان توصیه می شود رژیم های غذایی پرکالری و پرپروتئین داشته باشند. چرا؟ چون بیشتر این بیماران با افت وزن مواجه هستند و تنها یک استثنا در این زمینه وجود دارد و آن هم سرطان پستان است. از آن جایی که ابتلا به چربی بالا یکی از عوامل ابتلا به سرطان پستان محسوب می شود، در موارد زیادی، ما باید ابتدا وزن این بیماران را کاهش دهیم، میزان چربی موجود در برنامه غذایی شان را پایین بیاوریم و سپس اقدام به پیگیری سایر روش های درمانی کنیم.

این در حالی است که در بسیاری از سرطان ها، فرد به دلیل ابتلا به تهوع ناشی از شیمی درمانی، دچار افت وزن می شود و از این رو، رژیم های پرکالری، پرپروتئین و حتی در مواردی هم کمی پرچرب باید به برنامه غذایی آنها اضافه شود. رژیم های پرپروتئین، تنها در صورتی برای بیماران مبتلا به سرطان توصیه نمی شوند که کلیه آنها در اثر شیمی درمانی آسیب دیده باشد. در این صورت، بیمار باید تحت نظر متخصص تغذیه بالینی قرار بگیرد تا هم رژیم درمانی مربوط به کلیه های او انجام شود و هم رژیم درمانی مربوط به سرطانش.

البته همان طور که که گفته شد، بیماران مبتلا به سرطان پستان باید برای بهبود روند درمانی شان، وزن خود را کم کنند و به محدوده طبیعی برسانند. در مسیر کاهش وزن هم باید غذاهای کم حجم اما مغذی مصرف کنند. مثلا این بیماران می توانند خوراکی هایی مانند جوانه ها که دارای کالری پایین اما ارزش تغذیه ای بالایی هستند را در برنامه غذایی روزانه خود داشته باشند یا مغزهای خام را در رژیم غذایی شان بگنجانند تا تامین ویتامین ها و املاح بدن آنها با مشکلی روبرو نشود.

*متخصص تغذیه، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی